Frh orsakir sjúkdóma: Endurskilgreining á veirum og frumuviðbrögðum

Að endurskilgreina orsök og afleiðingu sjúkdóma: Frumuframleiddar afleiðingar frekar en veirur

Í heilsufræðilegri umræðu síðustu ára hafa veirukenningar og bakteríusýkingar verið viðteknar sem orsök sjúkdóma. Sú nálgun, sem hefur verið áberandi þegar kemur að því hvernig við skilgreinum og meðhöndlum sjúkdóma, hefur á undanförnum árum vakið fleiri spurningar en áður. Er það rétt að við lítum á sjúkdóma sem orsakaða af ytri veirum, þegar það eru kannski frumuframleiddar afleiðingar sem eiga sér stað í líkamanum?

Í þessari grein verður skoðað hvernig við getum endurskilgreint orsök og afleiðingar sjúkdóma og hvernig við getum aukið ábyrgðina á heilsu einstaklinga sjálfra, frekar en að horfa bara á veirur eða örverur sem ytri árásarþætti.

Frumuviðbrögð sem afleiðingar, ekki orsök

Terrain theory er viðhorf sem var fyrst kynnt af Antoine Béchamp (1), þar sem hann hélt því fram að sjúkdómar væru ekki orsakaðir af ytri veirum eða bakteríum, heldur af ástandi líkamsins sjálfs. Þegar líkamsferlarnir (frumur, efnaskipti og ónæmiskerfi) eru í góðu ástandi, þá er líkamsvessinn (e. terrain) ekki móttækilegur fyrir smitum, jafnvel þótt veirur eða örverur séu til staðar. Þetta skiptir miklu máli þegar við skoðum hvernig sjúkdómar myndast og þróast, þar sem við sjáum heilbrigði ekki sem eitthvað sem við "verðum fyrir" frá ytri þáttum, heldur sem afleiðingu þess hvernig líkami okkar bregðast við og viðhalda jafnvægi heilbrigðis.

Exósómar: Frumuframleiddar afleiðingar, ekki orsök veirugreiningar

Nú á dögum hafa rannsóknir á exósómum og MPVs (microvesicles) gefið okkur nýjan sýn á það sem áður var talið vera „veirur“ og smitefni. Exósómar eru frumuframleiddar einingar sem innihalda RNA, DNA og prótein og eru losaðar frá frumum þegar þær bregðast við álagi, streitu eða eitrun. Þetta er líkt því sem veirur gera – þau hafa prótein sem tengjast viðtökum á öðrum frumum og hafa áhrif á frumulífeðlisfræðina.

Þó það sé mikið talað um veirur í þessum samhengi, hafa rannsóknir sýnt að þessar „veirulíku agnir“ sem við oft sjáum í rafeindasmásjá eru exósómar eða MPVs, sem frumur framleiða sem viðbrögð við ytri áreitum. Þessi frumuframleiddu einingar innihalda RNA/DNA og hafa einnig verið tengdar spike-próteinum, en líkt og með mRNA bóluefnin, er það ekki ástæða til að líta á þetta sem „veirur“ í hefðbundnum skilningi. Það sem er áhugavert við þessar rannsóknir er hvernig exósómar hafa virknina að miðla upplýsingum og breyta hegðun frumna (2; 3). Þetta ferli, sem er grundvöllur fyrir sjúkdómum, er því ekki orsakavaldur, heldur afleiðing frumuviðbragða.

Frumuviðbrögð við álag og streitu: Nýja nálgunin í heilsufræðunum

Það sem rannsóknir hafa bent til er að exósómar og MPVs eru ekki óháðar veirur sem valda smiti eða fjölga sér sjálfstætt, heldur frumuframleiddar einingar sem koma fram þegar frumur bregðast við álagi eða eitrun. Það eru frumuviðbrögð við þessi ytri og innri áreiti sem hafa áhrif á heilsufar einstaklinga. Streita, eitrun og næringarástand, sem hafa bein áhrif á ónæmiskerfi og efnaskipti, virðast vera lykilþættir í því hvernig þessar exósómar myndast (4).

Rannsóknir hafa einnig sýnt að streita og álag auka exósóma framleiðslu sem hefur áhrif á bólguvaldandi ferli innan líkama (4). Þegar frumur bregðast við eiturefnum eða álagi, þá geta þær myndað exósóma sem bera RNA eða prótein sem hafa áhrif á nærliggjandi frumur. Þetta útskýrir hvernig sjúkdómar þróast sem afleiðing frumuviðbragða, en ekki sem árásir frá veirum eða öðrum smitefnum.

Sálrænir og andlegir þættir: Áhrif streitu á ónæmiskerfið og heilsufar

Það er ekki bara líkamlega álag sem hefur áhrif á heilsu okkar, heldur einnig sálrænt og andlegt álag. Rannsóknir hafa sýnt að stress og streituáhrif geta haft veruleg áhrif á ónæmiskerfi okkar og hvernig frumur bregðast við. Þegar líkami okkar verður fyrir langvarandi sálrænu álagi, getur það raskað eðlilegum ferlum sem halda okkur heilbrigðum og veikt ónæmiskerfið.

Meta-analýsa sem bendir á áhrif stress á ónæmiskerfið: Rannsóknir hafa staðfest að streita getur minnkað virkni ónæmiskerfisins um allt að 30%, sem veldur aukinni mótstöðu gegn sýkingum og veikum viðbrögðum við þeim. Þessi áhrif hafa verið mælst hjá einstaklingum sem eru undir miklu álagi, bæði sálrænu og líkamlega (5). Þetta útskýrir hvers vegna streita getur leitt til aukinnar viðkvæmni fyrir sjúkdómum – það er ekki endilega að streita valdi beinri sýkingu, heldur getur það aukið viðkvæmni okkar fyrir sýkingum og veikindum með því að veikja ónæmiskerfið.

Á sama hátt hefur sálrænt álag einnig áhrif á það hvernig frumur bregðast við áreitum. Þetta getur aukið framleiðslu á exósóma, sem berast milli frumna og miðla boðum. Þegar líkaminn er undir miklu sálrænu álagi, verða frumuviðbrögð við áreiti meira útbreidd og heilbrigði okkar rýrnar sem afleiðing (5; 4). Áreiti af andlegum toga eykur þannig framleiðslu exósóma/MPVs, sem hafa áhrif á ónæmiskerfið og bólguferla innan líkamans.

Þessi áhrif sálræns álags á líffræðilega ferla hefur einnig verið tengd við heilbrigðisvandamál og viðkvæmni fyrir langvinna sjúkdómum, þar sem einstaklingar með langvarandi streitu eru í meiri hættu á að þróa með sér sjúkdóma eins og krabbamein, hjarta- og æðasjúkdóma og ónæmisbælingu (5). Þetta staðfestir að það sem við áður töldum vera náttúruleg afleiðing frumuviðbragða við eitrun og álag getur verið stórt skref í því hvernig við túlkum sjúkdóma og hvernig við ættum að meðhöndla þá.

Genetískir og umhverfisþættir: Epigenetísk stjórnun og samspil

Epigenetík hefur komið fram sem mjög mikilvægt svið í nútíma heilbrigðisrannsóknum, þar sem það útskýrir hvernig umhverfisáhrif hafa áhrif á genabirtingu. Rannsóknir hafa sýnt að hvernig við svörum álagi, hvort sem það er sálrænt eða líkamlegt, getur breytt hvernig gen okkar eru tjáð, sem síðan hefur áhrif á heilbrigði og sjúkdóma (6).

Samspil umhverfisþátta og erfða getur útskýrt hvers vegna sumir einstaklingar eru viðkvæmari fyrir sjúkdómum. Félagslegir og félagsfræðilegir þættir (t.d. lágtekjur, félagsleg einangrun) hafa einnig áhrif á hvernig við bregðumst við álagi og hvernig genin okkar bregðast við þessum áreitum. Þetta felur í sér það sem við köllum epigenetíska breytingar, þar sem breytingar á genabirtingu eru háðar áreitum frá umhverfi okkar (7).

Viðbrögð líkamans við heilbrigði og dauða: Eðlileg þróun eða hætta?

Líkami okkar er heimili fyrir milljörðum örvera, bæði góðum og slæmum. Þetta samspil er mikilvægt fyrir viðhald heilbrigðis og jafnvægis. Þegar líkaminn er heilbrigður, þá eru þessar örverur í jafnvægi og eru ekki hættulegar. Onæmiskerfi okkar og heilbrigðisferlar eru í samræmi við náttúrulega efnaskipti og eru í stöðugu ástandi viðhalds og varnar, þannig að líkaminn getur hindrað allar óæskilegar örverur eða sýkingar frá því að verða hættulegar.

Hins vegar, þegar við erum veik eða þegar ónæmiskerfið er veiklað, verður þetta jafnvægi raskað. Þetta er þegar líkamar okkar verða viðkvæmir fyrir þeim örverum sem venjulega eru ekki hættulegar. En þegar líkaminn fer að upplifa dauðann og ónæmiskerfið gefur eftir, þá verða þessar örverur sem áður voru vinir okkar eða óskadlegar, að þeim sem vinna gegn líkamanum og verða að „ætum“ sem nýta líffræðilegu resursina sem líkaminn inniheldur.

Þessi mynd er náttúruleg þróun, þar sem líkaminn fer í gegnum ákveðið ferli sem við köllum rotnun eða niðurbrjótningu lífvera, þar sem örverur og bakteríur taka yfir og vinna á líkamsvefjum eftir dauða. Það sem áður var sá sem við bjuggum með og sem veitti okkur heilbrigði, verður að verkfæri fyrir niðurbrjótning og eyðingu. Það sem kemur eftir því ferli er í raun ekki óeðlilegt, heldur endurspeglar það náttúrulegt ferli endalokanna þar sem eðlilegur hringrás á sér stað.

Í þessu samhengi má álykta að þegar líkaminn er heilbrigður, þá eru allir „íbúar kerfisins“ (þ.m.t. örverur) í góðu jafnvægi og það eru engar hættulegar örverur sem ógna okkur. En þegar ónæmiskerfið fer að veikjast og líkaminn er ekki í jafnvægi, þá verða örverur sem áður voru óskadlegar, að sjúkdómsvaldar sem nýta sér veikleika kerfisins. Þetta ferli er ekki óeðlilegt, heldur er það nátúruleg þróun líkamans þegar við erum viðkvæm.

Ályktun: Styrking heilbrigðis sem varnarviðbúnaður

Þessi mynd af dauða og rotnun er ekki aðeins dramatísk, heldur einnig dýrmæt til að skilja að við erum sömuleiðis ábyrg fyrir heilbrigði okkar. Ef við styrkjum ónæmiskerfi okkar og viðhaldum jafnvægi milli örvera í líkamanum, þá verðum við betur í stakk búin til að standast allar þær áskoranir sem líkaminn verður fyrir. Heilbrigðisferlar okkar, ekki veikleikar, ættu að vera í forgrunni þegar við vinnum gegn sjúkdómum.

Við getum ekki litið á smit og veikindi sem utanaðkomandi árásir, heldur ættum við að líta á það sem náttúrulega afleiðingu þess hvernig líkami okkar bregst við því hvernig við hugsum um heilsu og nærsamfélag. Við verðum að efla heilbrigðisferla okkar með því að viðhalda hollu líferni, bæta næringu og draga úr streitu til að styrkja varnir okkar gegn öllum þessum náttúrulegu ferlum sem verða fyrir okkur í hringrás lífsins.

Heimildir:

1. Béchamp, A. (1898). The Blood and Its Third Element: The Microzymas. Heildartexti á Archive.orgarchive.org 
2. Colombo, M., Raposo, G., & Théry, C. (2014). "Biogenesis, Secretion, and Intercellular Interactions of Exosomes and Other Extracellular Vesicles." Annual Review of Cell and Developmental Biology, 30, 255–289. DOI: 10.1146/annurev-cellbio-101512-122326
3. Troyer, Z.,et al. (2021). "Extracellular vesicles carry SARS-CoV-2 spike protein and serve as decoys for neutralizing antibodies." Journal of Extracellular Vesicles, 10(8), e12112.DOI: 10.1002/jev2.12112
4. Chang, W.-H., Cerione, R. A., & Antonyak, M. A. (2021). "Extracellular Vesicles and Their Roles in Cancer Progression." Methods in Molecular Biology, 2174, 143–170. DOI: 10.1007/978-1-0716-0759-6_10
5. Segerstrom, S.C., & Miller, G.E. (2004). "Psychological Stress and the Human Immune System: A Meta-Analytic Study." Psychological Bulletin, 130(4), 601–630. DOI: 10.1037/0033-2909.130.4.601pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
6. Parent, J., Parade, S.H., Laumann, L.E., Ridout, K.K., Yang, B.-Z., Marsit, C.J., Seifer, R., & Tyrka, A.R. (2017). "Dynamic stress-related epigenetic regulation of the glucocorticoid receptor gene promoter during early development: The role of child maltreatment." Development and Psychopathology, 29(5), 1635–1648. DOI: 10.1017/S0954579417001298
7. Turecki, G., & Meaney, M.J. (2016). "Effects of the Social Environment and Stress on Glucocorticoid Receptor Gene Methylation: A Systematic Review." Biological Psychiatry, 79(2), 87–96. DOI: 10.1016/j.biopsych.2014.11.022