Andsvar3 til Umboðsmanns - skrúfurnar hertar undir bláum himni

Umboðsmaður Alþingis

Kristín Benediktsdóttir

Skúlagata 4, 101 Reykjavík

[e-mail]

25. maí 2025

Efni: Áminning vegna erindis frá 24. maí 2025 – Landsréttarmál nr. 588/2021, Ivermectin-mál og beiðni um gögn

 

Virðulegi umboðsmaður Alþingis,

Vísað er til erindis dags. 24. maí 2025, sent í tölvupósti, þar sem krafist var athugunar á Landsréttarmáli nr. 588/2021, stjórnsýslukæru um Ivermectin og frávísun Héraðsdóms. Enn hefur staðfesting á móttöku erindisins frá 24. maí 2025 ekki borist og er málið því ítrekað, ásamt áherslu á mikilvægi þess.

Erindið frá 24. maí 2025 var lagt fram til að undirstrika beina hagsmunaaðild undirritaðs, Guðmundar Karls Snæbjörnssonar, skv. 2. mgr. 4. gr. laga nr. 85/1997. Landsréttarmál nr. 588/2021 skertu frelsi undirritaðs beint, Ivermectin-málin hindruðu faglega starfsemi hans og synjun Embættis Landlæknis (EL) á ópersónugreinanlegum frumgögnum (6. febrúar 2024) hindrar lýðheilsurannsóknir á vegum World Council for Health (WCH), en undirritaður er einn af meðstofnendum samtakanna. Málið snertir því persónulega hagsmuni umfram almennar ásakanir og útilokar fullyrðingar um að erindið sé „of almennt“. Er þess krafist að erindið verði tekið til efnislegrar skoðunar, í samræmi við rétt til réttlátrar málsmeðferðar skv. 70. gr. stjórnarskrár og grein 6 í Mannréttindasáttmála Evrópu (ECHR) og rétt til árangursríkrar réttarverndar skv. ECHR grein 13.

Sérstaklega er rétt að leggja áherslu á alvarlega annmarka í Landsréttarmáli nr. 588/2021. Sóttvarnalæknir, Þórólfur Guðnason, beitti rangfærslu og staðhæfði fyrir réttinum að óbólusettir væru „þrisvar sinnum líklegri til að smitast“ en bólusettir, til að réttlæta sóttkví undirritaðs (Landsréttarúrskurður, bls. 3, liður 13). Engar vísindalegar rannsóknir voru lagðar fram til stuðnings og fullyrðingin var þvert á niðurstöður rannsókna, sem sýndu hið gagnstæða: bólusettir voru þrisvar sinnum líklegri til að smita frá sér, m.a. vegna svipaðs veirumagns í nefkoki bólusettra og óbólusettra þegar smitaðir (Brown et al., 2021, The Lancet Infectious Diseases, DOI: 10.1016/S1473-3099(21)00648-4), minnkandi ónæmis gegn afbrigðum eins og Ómíkrons (Jefferson et al., 2023, Cochrane Database of Systematic Reviews, DOI: 10.1002/14651858.CD006207.pub6; Herby et al., 2022, Johns Hopkins Institute) og hegðunarmunar bólusettra (Subramanian et al., 2022, Nature Medicine, DOI: 10.1038/s41591-022-01792-5).

Þessi rangfærsla leiddi til ólögmætrar sóttkvíar, sem skertu frelsi undirritaðs (66. gr. stjórnarskrár, ECHR grein 5), án málefnalegs grundvallar (67. gr. stjórnarskrár, 12. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993, lög nr. 19/1997 um sóttvarnir) og án málefnalegra sjónarmiða (11. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993). Sóttkvíin braut einnig gegn friðhelgi einkalífs (71. gr. stjórnarskrár, ECHR grein 8) og skortur á vísindagögnum sýnir brot á rannsóknarskyldu (10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993). Ivermectin-málin hindruðu faglega starfsemi undirritaðs, sem brýtur gegn atvinnufrelsi (75. gr. stjórnarskrár). Synjun EL á gögnum brýtur gegn upplýsingarétti (lög nr. 140/2012), rétti til sanngjarnrar málsmeðferðar (70. gr. stjórnarskrár) og lögum nr. 44/2014 um vísindarannsóknir á heilbrigðissviði, sem eiga að stuðla að gagnsæi í lýðheilsurannsóknum. Slíkir annmarkar undirstrika mikilvægi þess að UA skoði málið til hlítar.

Til að hindra hugsanleg undanbrögð UA er rétt að taka á mögulegum vafaatriðum sem embættið gæti reynt að beita til höfnunar:

• Fullyrðing um að erindið sé „of almennt“ (2. mgr. 4. gr. laga nr. 85/1997): Eins og fram kemur, snertir málið persónulega hagsmuni undirritaðs beint og uppfyllir skilyrði 2. mgr. 4. gr. laga nr. 85/1997. Of þröng túlkun UA á þessu ákvæði brýtur gegn 70. gr. stjórnarskrár og ECHR grein 6.

• Fullyrðing um að málið falli utan valdsviðs UA (6. gr. laga nr. 85/1997): Málið snertir stjórnsýsluhætti (ákvörðun sóttvarnalæknis, synjun heilbrigðisráðuneytis, synjun EL), sem fellur innan valdsviðs UA skv. 3. gr. laga nr. 85/1997. Landsréttarmál nr. 588/2021 er lokið hjá dómstólum, svo 6. gr. á ekki við.

• Fullyrðing um að málið sé „ekki brýnt“: Umframdauðsföll (30,5% 2022, 28% 2023, skv. Hagstofu Íslands) og hindrun á lýðheilsurannsóknum snerta almannahagsmuni og lýðheilsu, sem gerir málið brýnt. Forgangsröðun UA án rökstuðnings brýtur gegn 9. gr. laga nr. 85/1997.

• Fullyrðing um að innanlandsleiðir séu óúrræddar: Synjun EL frá 6. febrúar 2024 er rúmlega 15 mánaða gömul og ný beiðni var send til EL 24. maí 2025, sem sýnir viðleitni undirritaðs. Landsréttarmál og Ivermectin-mál hafa fengið dómstólaúrskurð, svo innanlandsleiðir eru tæmdar í þeim hluta málsins. UA ber skv. 3. gr. laga nr. 85/1997 að skoða stjórnsýsluþætti, jafnvel þótt einn hluti málsins kalli á frekari kæru.

• Fullyrðing um að málið sé „óviðeigandi“: Málið snertir ólögmæta stjórnsýslu, sem UA ber að skoða skv. 3. gr. laga nr. 85/1997. Vísindalegir þættir (t.d. umframdauðsföll) styðja rannsóknarþörfina, en kjarni málsins er stjórnsýsluhættir, sem UA getur ekki hafnað án þess að brjóta gegn ECHR grein 13.

• Fullyrðing um að málið hafi „lítið vægi“: Skerðing á frelsi, hindrun á atvinnufrelsi og synjun á gögnum snerta grundvallarréttindi (66. gr., 71. gr., 75. gr. stjórnarskrár, ECHR grein 5, grein 8) og málið snertir almannahagsmuni vegna umframdauðsfalla, sem gerir það mikilvægt.

Jafnvel þótt UA teldi erindið of almennt, ber UA skv. 5. gr. laga nr. 85/1997 að rannsaka málið að frumkvæði, þar sem umframdauðsföll og hindrun á lýðheilsurannsóknum snerta almennt mikilvægi. WCH er í einstakri stöðu til að framkvæma rannsóknir sem gætu bætt lýðheilsustefnu, bæði á Íslandi og á alþjóðavísu, í samstarfi við helstu vísindamenn og rannsóknaraðila, sem áratugum saman hafa ráðgefið Alþjóðaheilbrigðismálastofnuninni (WHO) og ríkisstjórnum um heiminn.

Fyrri höfnun UA (dagsett 14. maí 2025, sent 22. maí) á fyrra erindi, ásamt synjun EL á gögnum, hindrar slíkar rannsóknir, sem brýtur gegn almannahagsmunum og alþjóðlegum skuldbindingum Íslands um gagnsæi í lýðheilsumálum, t.d. gagnvart WHO, ECHR (grein 10, tjáningarfrelsi), Alþjóðasamningi um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi (ICCPR) grein 2, réttarvernd og grein 4 í Aarhus-samningnum (1998) um aðgang að upplýsingum í umhverfis- og lýðheilsumálum.

Höfnun UA á erindinu, án ítarlegs rökstuðnings, myndi brjóta gegn skyldu embættisins skv. 3. gr. laga nr. 85/1997 (gæta réttar borgaranna), 9. gr. laga nr. 85/1997 (rökstuðningsskylda), rannsóknarskyldu skv. 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 og jafnræðisreglu skv. 2. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Slík höfnun gæti jafnframt talist brot á alþjóðlegum skuldbindingum Íslands skv. ECHR grein 6, ECHR grein 13 og ICCPR grein 2, auk þess að brjóta gegn verklýsingu embættisins um að gæta réttar borgaranna. UA er einnig krafist upplýsinga um sambærileg fordæmi til að tryggja jafnræði í málsmeðferð.

Kröfurnar sem settar voru fram í erindinu frá 24. maí 2025 eru ítrekaðar, ásamt ósk um staðfestingu á móttöku.

 

Virðingarfyllst,

sign 

Guðmundur Karl Snæbjörnsson læknir

f.h. World Council for Health Iceland
Lundi 8-12, 200 Kópavogur