WHO eða EKKI WHO?

Er Alþjóðaheilbrigðisstofnuninni (WHO) Treystandi sem Yfirþjóðlegum Völdum?

Alþjóðaheilbrigðisstofnunin (WHO), sérstofnun Sameinuðu þjóðanna, var stofnuð árið 1948 til að stuðla að heilsu allra þjóða (1). Hún samanstendur af 194 aðildarríkjum, þar á meðal Ísland og stjórnast af heimsheilbrigðisþingi (WHA) þar sem ríki ákveða stefnu (2). En undir yfirborðinu er WHO ekki bara heilbrigðisstofnun heldur flókið net hagsmuna sem sækist eftir yfirþjóðlegum áhrifum á réttindi, meðferðir og jafnvel hvað telst réttar upplýsingar. Þetta kemur skýrt fram í Alþjóðaheilbrigðisreglugerðinni (IHR), bindandi samningi sem var uppfærður árið 2024 til að styrkja viðbrögð við faröldrum (3). Hér er skoðað hvernig forsendur WHO, Pharma-hagsmuna og andvísindaleg nálgun gera hana ótraustverða, með dæmum um áhrif á frelsi og heilsu.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Forsendur WHO: Pharma-Miðuð Stofnun með ríka Hagsmunaárekstra

Kjarni vandans liggur í fjármögnuninni. Um 80–84% af fjárveitingum WHO koma frá sjálfviljugum (voluntary) framlögum einkaaðila og samtaka, eins og Bill & Melinda Gates Foundation (um 10–12% af heild) og GAVI-bóluefnasamtökunum (4). Sameiginlegt framlag BMGF og GAVI er um 15–20% af sjálfviljugum framlögum, sem eru bundin við ákveðin verkefni eins og bóluefni og lyf (5). Þetta skekkir stefnu í átt að viðskiptahagsmunum lyfjafyrirtækja (Pharma). Aðeins 16–20% koma frá skyldugreiðslum ríkja, sem gerir WHO háða fjármagnsaðilum með eigin hagsmuni (6). Þetta skapar Pharma-miðaða nálgun: Áherslan er á dýrar vörur eins og bóluefni, greiningartæki (t.d. PCR-próf) og lyf, á meðan ódýr og náttúruleg úrræði eins og D-vítamín, ivermectin eða hydroxychloroquine eru vanrækt eða gagnrýnd og sögð án fullnægjandi rannsókna, til verndar neyðarleyfum bóluefnanna.

Hvað Mælir Með IHR (alþjóðaheilbrigðisreglugerðinni?

IHR styrkir alþjóðlega samvinnu við faraldra, með equity (aðgangur að vörum fyrir fátæk lönd) og solidarity (grein 3). Fyrir vanþróuð lönd (e.g. Afríka): Bætt eftirlit/core capacities (Annex 1) gæti aukið heilsuöryggivanþróaðri ríkja. Lágmarks truflun á viðskiptum (grein 2) gagnast efnahag. Non-binding ráðleggingar (grein 15) vernda fullveldi og mannréttindi eru áréttuð (grein 3) – þetta gæti hjálpað við óvæntar ógnir án yfirgangs.

Hvað Mælir á Móti IHR (alþjóðaheilbrigðisreglugerðinni)?

Fyrir ólíkar þjóðir: Ein nálgun passar ekki öllum (e.g. yngri Afríka þarf minna eftirlit en eldri Vesturlönd). Hagsmunir Pharma/DoD (mRNA-tengsl hernaðaryfirvalda US) gera IHR að viðskiptasamningi (grein 13: Dreifing vöru), sem mismunar gegn náttúrulegum úrræðum. Yfirstjórn ókjörinna (grein 12: DG (Director-General ákveður PHEIC) getur skert frelsi (e.g. sóttkví grein 31) og misinformation eftirlit (Annex 1) ýtir undir ritskoðun – þetta ógnar fullveldi og heilsu barna með bóluefnaáherslu.

Áhrif á Frelsi og Mannréttindi

IHR áréttar réttindi (grein 3: Virðing fyrir dignity), en ráðstafanir geta skert tímabundið (e.g. ferðatakmarkanir grein 23).

Fyrir heilsu barna/barnabarna: Áhersla á bóluefni gæti ýtt undir skyldu (þó non-binding) og mismunun gegn ódýrum úrræðum (e.g. D-vít) skaðar fátækari þjóðir. Í Afríku (lágt bólusetningarhlutfall, hátt D-vít) var lifun betri, sem bendir til að Pharma-fókus gagnist ekki öllum – þetta getur brotið á valfrelsi og heilsurétti. Non-binding ráðleggingar geta þó orðið binding í innlendum lögum, eins og nýjum sóttvarnalögum á Íslandi, þar sem fagurgali um "árangur og öryggi" felur frelsisskerðingu (t.d. málfrelsi með eftirliti á "röngum" upplýsingum, Annex 1) og skerðir stjórnarskrárvarin réttindi eins og tjáningarfrelsi og ferðafrelsi.

Áhrif á Stjórnarskrá og Heilsu

Fyrir Ísland: IHR framselur óbeint vald (e.g. innleiðing í sóttvarnalög), brot á gr. 1–2 (löggjafarvald). Með Pharma-hagsmunum (84% voluntary funding) er heilsa í hættu – e.g. bóluefni með aukaverkunum (Cleveland Clinic: Aukin smit eftir fjölda skammta) (7). Bólusetning er skilgreind sem líkamlegt inngrip (rispu í húð eða sprautun eða inntaka efna) í núgildandi sóttvarnalögum (grein 1), sem er ógnvekjandi vegna valdboðsheimildar ráðherra til að gera hana skyldubólusetningu með reglugerð (grein 18), án beinnar þingmeðferðar. Engin breyting varð á þessu í stöðvuðu frumvarpi 2024. Þetta ýtir undir meðferðir sem henta ekki öllum, eins og Pharma-vörur frekar en náttúruleg úrræði og veldur andvísindalegri nálgun þar sem WHO ákvarðar hvað teljast"réttar" upplýsingar og aðgerðir.

Niðurstaða: Treystandi eða Ekki?

WHO er ekki óháð stofnun heldur Pharma-miðuð vél með yfirþjóðlegum metnaði, sem ógnar mannréttindum og heilsu með hagsmuna og andvísindalegum áherslum. Fyrir ólíkar þjóðir eins og Ísland er IHR óhentugt: Það framselur vald og ýtir undir meðferðir sem henta ekki öllum.

Mæli með að hafna samningnum til að vernda frelsi og heilsu (frestur 19. júlí 2025) – byggjum frekar á óháðum rannsóknum og valfrelsi.

Orðskýringar:

• PHEIC (Public Health Emergency of International Concern): Alþjóðlegt heilbrigðisneyðarástand. Þetta er formleg yfirlýsing frá framkvæmdastjóra WHO (grein 12 í IHR) þegar atburður (t.d. faraldur) ógnar mörgum löndum og krefst samræmdra viðbragða. Dæmi: COVID-19 var lýst PHEIC árið 2020.
• DG (Director-General): Framkvæmdastjóri. Þetta er æðsti embættismaður WHO, kjörinn af heimsheilbrigðisþinginu (WHA). Núverandi DG er Tedros Adhanom Ghebreyesus, sem ákveður PHEIC og gefur ráðleggingar (grein 12). Hann er ekki læknir og umdeildur vegna fyrri starfa, ekki bara fyrir GAVI heldur í stjórn síns heimalands, Eþíópíu.
• IHR (International Health Regulations): Alþjóðaheilbrigðisreglugerðin. Þetta er bindandi samningur um viðbrögð við heilbrigðisógnum, uppfærður 2024. Hann kveður á um eftirlit, tilkynningar og ráðstafanir (t.d. grein 13 um aðgang að heilbrigðisvörum).
• WHA (World Health Assembly): Heimsheilbrigðisþingið. Þetta er æðsta ákvörðunarvald WHO, þar sem fulltrúar aðildarríkja mæta árlega til að ákveða stefnu og samþykkja breytingar eins og á IHR.
• DoD (Department of Defense): Varnarmálaráðuneytið (Bandaríkjanna). Tengist oft gagnrýni á IHR vegna rannsókna á mRNA-tækni og faraldursöryggi.
• DARPA (Defense Advanced Research Projects Agency): Rannsóknarstofnun varnarmála (í Bandaríkjunum). Þekkt fyrir að fjármagna háþróaða tækni, eins og mRNA-bóluefni, sem gagnrýnendur tengja við Pharma-hagsmuni í WHO. 

Heimildalisti

• World Health Organization. "History" 2025. https://www.who.int/about/history.
• World Health Organization. "Governance" 2025 https://www.who.int/about/governance.
• World Health Organization. "Amendments to the International Health Regulations (2005)" 2025. https://apps.who.int/gb/ebwha/pdf_files/WHA77/A77_ACONF14-en.pdf.
• World Health Organization. "How WHO is funded" 2025. https://www.who.int/about/funding.
• World Health Organization. "Our contributors" 2025 https://www.who.int/about/funding/contributors.
• Bump, Jesse B., Paul A. Bain, and Adam Kamradt-Scott. "Flexibly Funding WHO? An Analysis of Its Donors' Voluntary Contributions." BMJ Global Health 8, no. 3 (2023): e011588. https://gh.bmj.com/content/8/3/e011588.
• Shrestha, Nishan K., Patrick Burke, Anthony Evans, et al. "Effectiveness of the Coronavirus Disease 2019 Bivalent Vaccine." Open Forum Infectious Diseases 10, no. 6 (2023): ofad209. https://doi.org/10.1093/ofid/ofad209.

Athugasemdir

[Guðmundur Ásgeirsson, 13.7.2025 kl. 17:09]

Það er ekkert til í þjóðarétti sem heitir "yfirþjóðlegt vald". Öll fullvalda ríki ráða sínum málum sjálf en í því felst líka frelsi þeirra til að gera samninga sín á milli. Það er ekki skerðing fullveldis að gera slíka samninga heldur beiting þess.

Ísland er svokallað tvíeðlisríki sem þýðir að þjóðréttarsamningar hafa ekki lagagildi að innlendum rétti heldur aðeins gagnvart öðrum ríkjum. Lagasetningvarvald á Íslandi hefur enginn annar en Alþingi (með Forseta) og það er varið í stjórnarskrá.

Þetta þýðir að sama hvað kann að standa í þessum samningi hefur það sem slíkt ekkert lagagildi fyrir mig eða þig og aðra íslenska þegna.