WHO eða EKKI WHO?

Er Alþjóðaheilbrigðisstofnuninni (WHO) Treystandi sem Yfirþjóðlegum Völdum?

Alþjóðaheilbrigðisstofnunin (WHO), sérstofnun Sameinuðu þjóðanna, var stofnuð árið 1948 til að stuðla að heilsu allra þjóða (1). Hún samanstendur af 194 aðildarríkjum, þar á meðal Ísland og stjórnast af heimsheilbrigðisþingi (WHA) þar sem ríki ákveða stefnu (2). En undir yfirborðinu er WHO ekki bara heilbrigðisstofnun heldur flókið net hagsmuna sem sækist eftir yfirþjóðlegum áhrifum á réttindi, meðferðir og jafnvel hvað telst réttar upplýsingar. Þetta kemur skýrt fram í Alþjóðaheilbrigðisreglugerðinni (IHR), bindandi samningi sem var uppfærður árið 2024 til að styrkja viðbrögð við faröldrum (3). Hér er skoðað hvernig forsendur WHO, Pharma-hagsmuna og andvísindaleg nálgun gera hana ótraustverða, með dæmum um áhrif á frelsi og heilsu.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Forsendur WHO: Pharma-Miðuð Stofnun með ríka Hagsmunaárekstra

Kjarni vandans liggur í fjármögnuninni. Um 80–84% af fjárveitingum WHO koma frá sjálfviljugum (voluntary) framlögum einkaaðila og samtaka, eins og Bill & Melinda Gates Foundation (um 10–12% af heild) og GAVI-bóluefnasamtökunum (4). Sameiginlegt framlag BMGF og GAVI er um 15–20% af sjálfviljugum framlögum, sem eru bundin við ákveðin verkefni eins og bóluefni og lyf (5). Þetta skekkir stefnu í átt að viðskiptahagsmunum lyfjafyrirtækja (Pharma). Aðeins 16–20% koma frá skyldugreiðslum ríkja, sem gerir WHO háða fjármagnsaðilum með eigin hagsmuni (6). Þetta skapar Pharma-miðaða nálgun: Áherslan er á dýrar vörur eins og bóluefni, greiningartæki (t.d. PCR-próf) og lyf, á meðan ódýr og náttúruleg úrræði eins og D-vítamín, ivermectin eða hydroxychloroquine eru vanrækt eða gagnrýnd og sögð án fullnægjandi rannsókna, til verndar neyðarleyfum bóluefnanna.

Hvað Mælir Með IHR (alþjóðaheilbrigðisreglugerðinni?

IHR styrkir alþjóðlega samvinnu við faraldra, með equity (aðgangur að vörum fyrir fátæk lönd) og solidarity (grein 3). Fyrir vanþróuð lönd (e.g. Afríka): Bætt eftirlit/core capacities (Annex 1) gæti aukið heilsuöryggi vanþróaðri ríkja. Lágmarks truflun á viðskiptum (grein 2) gagnast efnahag. Non-binding ráðleggingar (grein 15) vernda fullveldi og mannréttindi eru áréttuð (grein 3) – þetta gæti hjálpað við óvæntar ógnir án yfirgangs.

Hvað Mælir á Móti IHR (alþjóðaheilbrigðisreglugerðinni)?

Fyrir ólíkar þjóðir: Ein nálgun passar ekki öllum (e.g. yngri Afríka þarf minna eftirlit en eldri Vesturlönd). Hagsmunir Pharma/DoD (mRNA-tengsl hernaðaryfirvalda US) gera IHR að viðskiptasamningi (grein 13: Dreifing vöru), sem mismunar gegn náttúrulegum úrræðum. Yfirstjórn ókjörinna (grein 12: DG (Director-General ákveður PHEIC) getur skert frelsi (e.g. sóttkví grein 31) og misinformation eftirlit (Annex 1) ýtir undir ritskoðun – þetta ógnar fullveldi og heilsu barna með bóluefnaáherslu.

Áhrif á Frelsi og Mannréttindi

IHR áréttar réttindi (grein 3: Virðing fyrir dignity), en ráðstafanir geta skert tímabundið (e.g. ferðatakmarkanir grein 23).

Fyrir heilsu barna/barnabarna: Áhersla á bóluefni gæti ýtt undir skyldubólusetningu (þó non-binding) og mismunun gegn ódýrum úrræðum (e.g. D-vít) skaðar fátækari þjóðir. Í Afríku (lágt bólusetningarhlutfall, hátt D-vít) var lifun betri, sem bendir til að Pharma-fókus gagnist ekki öllum – þetta getur brotið á valfrelsi og heilsurétti. Non-binding ráðleggingar geta þó orðið binding í innlendum lögum, eins og nýjum sóttvarnalögum á Íslandi, þar sem fagurgali um "árangur og öryggi" felur frelsisskerðingu (t.d. málfrelsi með eftirliti á "röngum" upplýsingum, Annex 1) og skerðir stjórnarskrárvarin réttindi eins og tjáningarfrelsi og ferðafrelsi.

Áhrif á Stjórnarskrá og Heilsu

Fyrir Ísland: IHR framselur óbeint vald (e.g. innleiðing í sóttvarnalög), brot á gr. 1–2 (löggjafarvald). Með Pharma-hagsmunum (84% voluntary funding) er heilsa í hættu – e.g. bóluefni með aukaverkunum (Cleveland Clinic: Aukin smit eftir fjölda skammta) (7). Bólusetning er skilgreind sem líkamlegt inngrip (rispu í húð eða sprautun eða inntaka efna) í núgildandi sóttvarnalögum (grein 1), sem er ógnvekjandi vegna valdboðsheimildar ráðherra til að gera hana skyldubólusetningu með reglugerð (grein 18), án beinnar þingmeðferðar. Engin breyting varð á þessu í stöðvuðu frumvarpi 2024. Þetta ýtir undir meðferðir sem henta ekki öllum, eins og Pharma-vörur frekar en náttúruleg úrræði og veldur andvísindalegri nálgun þar sem WHO ákvarðar hvað teljast"réttar" upplýsingar og aðgerðir.

Niðurstaða: Treystandi eða Ekki?

WHO er ekki óháð stofnun heldur Pharma-miðuð vél með yfirþjóðlegum metnaði, sem ógnar mannréttindum og heilsu með hagsmuna og andvísindalegum áherslum. Fyrir ólíkar þjóðir eins og Ísland er IHR óhentugt: Það framselur vald og ýtir undir meðferðir sem sýnt að vernda enga fyrir smitum eða veikindum, auka þau reyndar og geta valdið alvarlegum skaða.

 

Mæli með að hafna samningnum til að vernda frelsi og heilsu (frestur 19. júlí 2025) – byggjum frekar á óháðum rannsóknum og valfrelsi.

 

Orðskýringar:

• PHEIC (Public Health Emergency of International Concern): Alþjóðlegt heilbrigðisneyðarástand. Þetta er formleg yfirlýsing frá framkvæmdastjóra WHO (grein 12 í IHR) þegar atburður (t.d. faraldur) ógnar mörgum löndum og krefst samræmdra viðbragða. Dæmi: COVID-19 var lýst PHEIC árið 2020.
• DG (Director-General): Framkvæmdastjóri. Þetta er æðsti embættismaður WHO, kjörinn af heimsheilbrigðisþinginu (WHA). Núverandi DG er Tedros Adhanom Ghebreyesus, sem ákveður PHEIC og gefur ráðleggingar (grein 12). Hann er ekki læknir og umdeildur vegna fyrri starfa, ekki bara fyrir GAVI heldur í stjórn síns heimalands, Eþíópíu.
• IHR (International Health Regulations): Alþjóðaheilbrigðisreglugerðin. Þetta er bindandi samningur um viðbrögð við heilbrigðisógnum, uppfærður 2024. Hann kveður á um eftirlit, tilkynningar og ráðstafanir (t.d. grein 13 um aðgang að heilbrigðisvörum).
• WHA (World Health Assembly): Heimsheilbrigðisþingið. Þetta er æðsta ákvörðunarvald WHO, þar sem fulltrúar aðildarríkja mæta árlega til að ákveða stefnu og samþykkja breytingar eins og á IHR.
• DoD (Department of Defense): Varnarmálaráðuneytið (Bandaríkjanna). Tengist oft gagnrýni á IHR vegna rannsókna á mRNA-tækni og faraldursöryggi.
• DARPA (Defense Advanced Research Projects Agency): Rannsóknarstofnun varnarmála (í Bandaríkjunum). Þekkt fyrir að fjármagna háþróaða tækni, eins og mRNA-bóluefni, sem gagnrýnendur tengja við Pharma-hagsmuni í WHO. 

 

Heimildalisti

• World Health Organization. "History" 2025. https://www.who.int/about/history.
• World Health Organization. "Governance" 2025 https://www.who.int/about/governance.
• World Health Organization. "Amendments to the International Health Regulations (2005)" 2025. https://apps.who.int/gb/ebwha/pdf_files/WHA77/A77_ACONF14-en.pdf.
• World Health Organization. "How WHO is funded" 2025. https://www.who.int/about/funding.
• World Health Organization. "Our contributors" 2025 https://www.who.int/about/funding/contributors.
• Obichukwu Iwunna,Jonathan Kennedy, Andrew Harmer, Flexibly funding WHO? An analysis of its donors’ voluntary contributions BMJ Global Health 8, no. 3 (2023): e011588. https://gh.bmj.com/content/bmjgh/8/4/e011232.full.pdf
• Shrestha, Nishan K., Patrick Burke, Anthony Evans, et al. "Effectiveness of the Coronavirus Disease 2019 Bivalent Vaccine." Open Forum Infectious Diseases 10, no. 6 (2023): ofad209. https://doi.org/10.1093/ofid/ofad209.

 

Athugasemdir

[Guðmundur Ásgeirsson, 13.7.2025 kl. 17:09]

Það er ekkert til í þjóðarétti sem heitir "yfirþjóðlegt vald". Öll fullvalda ríki ráða sínum málum sjálf en í því felst líka frelsi þeirra til að gera samninga sín á milli. Það er ekki skerðing fullveldis að gera slíka samninga heldur beiting þess.

Ísland er svokallað tvíeðlisríki sem þýðir að þjóðréttarsamningar hafa ekki lagagildi að innlendum rétti heldur aðeins gagnvart öðrum ríkjum. Lagasetningvarvald á Íslandi hefur enginn annar en Alþingi (með Forseta) og það er varið í stjórnarskrá.

Þetta þýðir að sama hvað kann að standa í þessum samningi hefur það sem slíkt ekkert lagagildi fyrir mig eða þig og aðra íslenska þegna.

[Guðmundur Karl Snæbjörnsson, 13.7.2025 kl. 19:17]

Þakka þér fyrir innsýnina og skýringuna á þjóðarétti og fullveldi. Þú hefur rétt fyrir þér að engin yfirþjóðleg stofnun eins og WHO hefur beint "yfirþjóðlegt vald" í lagalegum skilningi – ríki eru fullvalda og samningarnir eru samstarf milli þeirra. Ísland er svokallað tvíeðlisríki, sem þýðir að þjóðréttarsamningar (eins og IHR) hafa ekki sjálfkrafa lagagildi innlent heldur aðeins gagnvart öðrum ríkjum (hér 194 öðrum, nánast umheiminum). Lagasetningvarvald á Íslandi hefur enginn annar en Alþingi (með Forseta) og það er varið í stjórnarskrá. Þetta þýðir að sama hvað kann að standa í þessum samningi hefur það sem slíkt ekkert lagagildi fyrir mig eða þig og aðra íslenska þegna, heldur þurfa innleiðingu með lögum frá Alþingi. Samanber tilraun stjórnarfrumvarps 2024 til uppfærslu nýrra sóttvarnalaga, sem þá var sópað undir teppið og ekki sést síðan – það sýnir hvernig slíkar tilraunir geta verið stöðvaðar ef þrýstingur er nægur.

 

Hins vegar er vandamálið ekki beint lagalegt "vald" WHO, heldur óbeinu áhrifin: IHR-ráðleggingar verða oft innleiddar í innlend lög án fullrar umræðu, sem framselur vald til ókjörinna embættismanna í WHO. Í COVID sáum við hvernig "non-binding" ráð leiddu til skerðingar réttinda (t.d. ferðatakmarkanir, bólusetningaþrýstingur) og með Pharma-bias (80–84% fjármögnunar frá einkaaðilum eins og Gates) geta þau ýtt undir hagsmunamiðaðar lausnir. Þetta er ekki bara "beiting fullveldis" heldur hætta á misnotkun, þar sem Alþingi tapar stjórn.

 

Til að forðast þetta ætti að hafna IHR-breytingum fyrir 19. júlí 2025 og kalla eftir þjóðaratkvæðagreiðslu til að tryggja lýðræðislega umræðu. Þannig varðveitum við fullveldið í raun. Hvað finnst þér um það?

 

PS. en ég er ekki lögfræðingur, en læknir og læknisfræðilegu áhrifin skelfa mig ef ná fram að ganga.

[Guðmundur Karl Snæbjörnsson, 13.7.2025 kl. 19:19]

afsakaðu bandstrikin mín valda kryptiskum breytingum textans, bara bandstrik = – 

[Guðmundur Karl Snæbjörnsson, 13.7.2025 kl. 19:27]

í seinni kryptisku breytingunum (innan svigans) á að vera 80 til 84% fjármögnunar einkaaðilum eins og Gates), sú staðreynd vill týnat í þessum táknum, en í raun skv BMJ grein sem tilvísa í á blogginu er það 87 til 88% sem þeir sýna fram á, nær 90% mörkunum en 80%

[Guðmundur Ásgeirsson, 13.7.2025 kl. 21:48]

Sæll, þú virðist skilja rétt það sem ég var að benda á. Þú spyrð hvað mér finnst um að hafna breytingunum og kalla eftir þjóðaratkvæðagreiðslu.

Eftir margítrekaða rtilraunir til að spyrja fólk nánar ú tí staðreyndir málsins án árangurs var ég loksins að fá greinargott svar með tilvitnunum í textann frá öðrum bloggara: https://arnarfr.blog.is/blog/arnarfr/entry/2315898/

Eftir að hafa fengið þær góðu skýringar frá honum tek ég undir að það ætti að hafna þessum breytingum, enda sé ég enga knýjandi þörf fyrir að samþykkja þær með þögninni, sem gengur reyndar gegn meginreglum um að samþykki skuli vera skýrt og upplýst (explicit and informed).

[Guðmundur Karl Snæbjörnsson, 14.7.2025 kl. 00:54]

Sæll aftur og takk fyrir að koma til baka með þessu jákvæða viðbragði - það gleður mig að sjá samstöðu um höfnun breytinganna á IHR. Ég er sammála þér um að þögnin (eða óvirkt samþykki) gangi gegn grundvallarreglum um skýrt og upplýst samþykki og það er einmitt ein af ástæðunum fyrir því að kalla eftir opinberri umræðu og þjóðaratkvæðagreiðslu.

 

Ég skoðaði bloggið sem þú vísar í (frá Arnari á arnarfr.blog.is) og það er frábær viðbót við umræðuna. Þar er vel útskýrt hvernig breytingarnar á IHR (t.d. greinar 6 um tilkynningarskyldu, 13A um meðferðir og Annex 1A um eftirlit) geta leitt til óbeins valdaafsals, með áherslu á að Ísland verði að hafna fyrir 19. júlí 2025 til að halda fullveldi sínu. Hann bendir á að þetta myndi knýja fram samræmdar aðgerðir án þess að íslensk stjórnvöld eða almenningur geti metið nauðsyn þeirra og vísar í dæmi úr COVID um neikvæðar afleiðingar. Þetta styður vel þá skýringu sem við höfum verið að ræða og undirstrikar hvernig samningurinn, þó hann sé "milli ríkja", getur í reynd orðið de facto yfirþjóðlegt vald ef ekki er hafnað.

 

Með slíkri upplýstri umræðu er enn sterkari ástæða til að krefjast þjóðaratkvæðagreiðslu áður en slíkir samningar eru innleiddir - það myndi tryggja að fullveldinu sé beitt með lýðræðislegum hætti.